Roken was jarenlang de standaard in de geestelijke gezondheidszorg, onder cliënten én werknemers. Maar als je weet dat tachtig procent van de rokers zou willen stoppen en  wat de negatieve gevolgen zijn, dan is er actie nodig. Rookvrij beleid helpt om een cultuurverandering te realiseren. In september is GGZ InGeest gestart als 50ste gespecialiseerde instelling met zo’n rookvrij beleid. Bestuurder Wencke de Wildt vertelt ons hierover. Daarnaast deelt Julliëtte van Eerd de ervaringen van GGz Breburg, de eerste instelling die startte met rookvrij beleid. Lees over hun ambities, geleerde lessen en resultaten, maar ook de tips van experts Robert van de Graaf en Anton van Balkom onderaan dit artikel. Op naar een rookvrije generatie! 

Onderzoek wijst uit dat roken een negatief effect heeft op iemand zijn stemming en bestaande psychische klachten. Wencke de Wildt, bestuurder van GGZ InGeest: “Het is een misvatting dat je je door roken beter voelt. Er wordt vaak gedacht dat mensen met psychiatrische aandoeningen baat hebben bij roken als het gaat over symptomen en cognitief functioneren. Daar is echter geen enkel wetenschappelijk bewijs voor. Roken wordt in behandelingen niet systematisch genoeg aangepakt, dus willen we stappen zetten. Iedereen in de zorg moet zich meer bewust worden van de enorme positieve effecten van stoppen met roken.” Daarnaast lopen rokers niet alleen de bekende gezondheidsklachtgen als long- en hartporblemen, maar leveren mensen met schizofrenie bijvoorbeeld zo’n tien tot twintig levensjaren in als ze roken.

Lange adem
Wencke begeeft zich  op bekend terrein. Bij Jellinek zag ze deze zorgorganisaties als eerste rookvrij worden. “In de verslavingszorg was er voor roken van oudsher minder aandacht dan voor andere middelen. Bij Jellinek leerde ik dat een breed gesprek over de ambitie om rookvrij te worden en de zorgen die medewerkers hierover hadden belangrijk was om te voeren. Maar ook trainingen bieden is belangrijk , van receptiemedewerker tot aan de behandelaars. Het is een proces van draagvlak te creëren en kennis en vaardigheden uitbreiden.” En van de lange adem, dus. “Met een bordje boven de deur ben je nog niet klaar. Het vraagt uithoudingsvermogen, een voortdurende investering en je moet het beleid blijven uitdragen en mensen blijven inspireren. Je blijft constant samen leren.”

Vitaliteit is van levensbelang

Dat beaamt Julliëtte van Eerd, bestuurder bij GGz Breburg. Haar organisatie startte in 2015 op initiatief van de cliëntenraad als eerste gespecialiseerde ggz met rookvrij beleid. “Zij stelden het thema aan de kaak en pakten dit actief op. Dat ging niet vanzelf; in een deel van de organisatie waren veel discussies.” Niet iedereen is het direct eens met het beleid of de maatregelen. En rookvrij worden brengt ook andere werkdilemma’s met zich mee. “Denk aan de ambulante omgevingen op én buiten het terrein. Als onze mensen langskomen, mogen cliënten niet roken. Maar hoe spreek je mensen aan op gedrag in hun eigen huis? En hoe maak je stoppen een tweede keer bespreekbaar? Dat soort vraagstukken bespreken we intern met elkaar.”

 Als het cliënten uiteindelijk lukt te stoppen, geeft dat een enorme boost, ziet Julliëtte. “Persoonlijk is het een mooie stap. Na vaak veel teleurstellingen ervaren mensen succes en dat helpt ze bij mentaal en fysiek herstel.” Niet alleen bied je cliënten een beter, langer leven, maar ook de mensen die werken in de ggz. “We doen pittig werk, dus ik vind dat je je medewerkers in een gezonde omgeving moeten kunnen laten werken,” vindt Wencke. “We wijzen niet met vingers, maar gaan wel het gesprek aan, zullen ondersteuning bieden bij een stopwens en maken de werkvloer rookvrij.” In GGz Breburg wordt nieuw personeel direct geïnformeerd over het rookbeleid. “En natuurlijk ondersteunen we onze mensen bij het stoppen, als zij dat willen,” vertelt Julliëtte.

Een stappenplan voor cultuurverandering

GGZ InGeest gaat als 50ste ggz-instelling aan de slag met de maatschappelijke opgave om toe te werken naar een rookvrije generatie. Dat is zo afgesproken in het Nationaal Preventieakkoord, en zorginstellingen namen zich daarin voor om in 2025 rookvrij te zijn. Maar daarvoor is een fikse cultuurverandering nodig, zeker in de ggz. Hoe pak je dat aan? Uit de ervaringen van Julliëtte en Wencke zijn een paar stappen heel belangrijk:
 

• Stap 1: steun van een betrokken bestuur of directie
• Stap 2: ga in gesprek met de medewerkers, zet het op de agenda van overleggen
• Stap 3: bied trainingen en kennis over tabaksverslaving, stopmogelijkheden en gespreksvaardigheden?
• Stap 4: verbied roken op alle fysieke werkplekken van de organisatie
• Stap 5: maak stoppen met roken standaard onderwerp van gesprek in de spreekkamer
• Stap 6: blijven communiceren én discussiëren over het rookvrije beleid

Resultaten en ambities
GGZ InGeest heeft de ambitie om in januari 2022 rookvrij te zijn. “We hebben een jaar om dit met elkaar voor te bereiden. Met een stuurgroep, projectgroep en werkgroepen ontwikkelen we algemeen beleid en ondersteunend materiaal. We zorgen dat de OR en cliëntenraad zijn aangehaakt en maken gebruik van de expertise van Verslavingskunde Nederland en de Nederlandse ggz. Verder is het een kwestie van gewoon doen!” Behalve een rookverbod in gebouwen en op terreinen van GGZ InGeest, zullen ze werken aan stopondersteuning voor medewerkers én patiënten, nemen roken en stopwensen straks mee bij een intake, wijzen derden en leveranciers op het rookvrije beleid, en zullen ze in alle communicatie uitdragen dat GGZ InGeest vierkant achter een rookvrije omgeving staat.

GGz Breburg heeft flink geïnvesteerd en heeft nu de zilveren status. Ook al gaat het heel goed, de  projectgroep is er nog steeds en brengt het thema regelmatig onder de aandacht. “Het gesprek over stoppen met roken is een vast onderdeel van de behandeling geworden. Dat was jaren geleden wel anders, zegt Julliëtte. “Maar we blijven onder de aandacht brengen hoe we in verschillende organisatieonderdelen werken aan rookvrij beleid en wat er al gelukt is. Dat is nodig, anders ben je zo terug bij af.”

Wil je met jouw organisatie toewerken naar een rookvrij beleid? Kijk eens op www.rookvrijezorg.com of lees de tips van twee experts hieronder, en ga direct aan de slag!

Tien tips van experts

Anton van Balkom is aanjager rookvrij beleid bij de Nederlandse ggz. Hij helpt ggz-instellingen sinds twee jaar om het rookvrij beleid (hoger) op de agenda te zetten en te implementeren. Zijn tips:

 

• Maak rookvrij beleid net zo belangrijk als geen geweld of goede hygiëne en infectiepreventie.
• Problematiseer roken: benoem dat rokers in de ggz tot wel 25 jaar korter leven, de hoge (en nog steeds stijgende) kosten van tabak, en presenteer meeroken als grensoverschrijdend gedrag.
• Zorg dat de raad van bestuur of het directieteam het beleid actief steunt, zich zonder twijfel achter de doelen schaart, op de hoogte blijft en bijstuurt waar nodig.
• Communicatie: maak mensen bewust van hun voorbeeldfunctie, blijf met elkaar in gesprek en communiceer over de voordelen van een rookvrije omgeving, live en via het intranet.
• Zorg dat je personeel zich (verplicht) verdiept in therapieën, gespreksmogelijkheden en gevolgen van roken. Er is een e-learning beschikbaar voor alle ggz-instellingen.

Verslavingsarts Robert van de Graaf, bedacht de term rookvrij beleid en begon de rookvrije zorg-beweging in Nederland zeven jaar geleden, tipt:

 

• Erken tabaksverslaving als de meest voorkomende, meest dodelijke verslavingsziekte. De meeste rokers hebben deze verslaving. Elk halfuur overlijdt één persoon te vroeg ten gevolge van roken en tachtig procent van de rokers heeft een stopwens.
• Van rookbeleid naar rookvrij beleid: creëer niet een aparte rookplek, maar ban roken uit je organisatie. Maak roken moeilijk.
• Zwijgen over roken terwijl je aanwijzingen hebt dat iemand deze dodelijke verslavingsziekte heeft, is net als zwijgen terwijl je vermoed dat iemand kanker heeft. Maak het dus altijd bespreekbaar.
• Creëer een leefstijl-bevorderende cultuur; voor het eigen gedrag, maar ook in de spreekkamer. Zet discussie binnen teams verplicht op de agenda en zorg voor nascholing.
• Maak gebruik van de landelijke werkgroep, de expertise van Verslavingskunde Nederland en de toolkit met self audit van Verslavingskunde Nederland.