In maart bevond de Italiaanse psychiater Antonio Lora, hoofd van de ggz-kliniek in Lecco zich onverwacht in de frontlinie van wat hij als een ‘tsunami’ beschrijft. Lora is adviseur van de Italiaanse regering en de WHO en werkt in de regio Lombardije, één van de zwaarst getroffen gebieden gedurende de eerste coronagolf. Het internationale waardenetwerk van de Nederlandse ggz nodigde Lora uit om zijn ervaringen in een webinar te delen. Hoe moet je vanuit een ggz-perspectief omgaan met de pandemie? Wat heeft zijn werk in de eerste golf hem geleerd? COVID-19 vanuit Italiaans perspectief.
Hoe beïnvloedde de pandemie uw werk?
“De problemen met corona begonnen in februari en maart, het was een vloedgolf. Zelfs psychiatrische afdelingen werden omgevormd tot COVID-19 units. Twee psychiatrische afdelingen werden omgevormd, de verpleegkundigen en psychiaters verleenden daar crisishulp op de COVID-afdelingen. Het was afschuwelijk. Het dodental bleef maar stijgen, er was tekort aan beschermingsmiddelen en testmaterialen. De ggz-zorg werd teruggeschroefd, we konden alleen nog maar de patiënten helpen met ernstige psychiatrische problemen. We hebben zelfs aan patiënten gevraagd, als zij en hun familie ermee akkoord waren, om naar huis te gaan om besmetting te voorkomen. Nieuwe patiënten konden we vaak niet zien. Patiënten waren ook bang, ze hadden een voorkeur voor (video)bellen. Vooral in het begin was het ontzettend moeilijk. De sfeer was erg bedrukt. We wisten niet hoe erg het worstcasescenario eruit zou zien, hoe lang de ellende nog zou duren.”
Hoe gingen uw patiënten om met de veranderde omstandigheden?
“Dat was echt een verrassing voor ons. Veel patiënten met zware problematiek bleken goed in staat om te gaan met de lockdown en de problemen die dat gaf. Moeilijker was het voor jonge patiënten met persoonlijkheidsproblemen en verslavingsproblematiek. Voor hen was het heel moeilijk om tijdens de lockdown bij hun families te wonen.”
Waarom denkt u dat patiënten met zwaardere ziektebeelden de lockdown zo goed aankonden?
“Er zijn verschillende verklaringen. Voor sommige patiënten is geïsoleerd zijn niet zo afwijkend van hun normale leven. De lockdown reduceerde ook stress. We zien nu wel dat er een toegenomen vraag is aan hulp, maar niet tijdens de maanden van de lockdown.”
Was u verrast?
“Oh absoluut.”
Welke impact had de pandemie nog meer?
“Voor zorgmedewerkers die in de frontlinie hadden gestaan organiseerden we therapeutische groepen, met EMDR-sessies. Mijn indruk is dat dat goed werkte. En we hielpen rouwende families die geliefden hadden verloren. In de regio Lombardije zijn 17.000 mensen overleden aan COVID-19. Veel mensen verloren vrienden, hun ouders, kinderen. Dus we hebben veel in ziekenhuizen gewerkt met mensen die worstelden met verlies. We hebben nog geen toename van depressie gezien in die groep. Wel verwachten we in de herfst een toename aan patiënten met stress-gerelateerde klachten die te maken hebben met de economische crisis en de tweede golf.”
Hoe bent u zich aan het voorbereiden op de tweede golf?
“We hebben de tijd tussen bezoeken van patiënten vergroot om ervoor te zorgen dat wachtkamers niet vol zitten. Ook zien we patiënten minder. We hebben het aantal beschikbare bedden verminderd en bedden gereserveerd voor als mensen besmet raken. Er zijn draaiboeken voor iedere ggz-instelling wat te doen als een patiënt ziek wordt. De staf is getraind. De situatie zal niet zo dramatisch zijn als tijdens de eerste golf, maar het zal niet lukken om het niveau van de zorg op het peil van voor corona te houden. We gebruiken beeldbellen veel, we zijn er niet zeker van dat live contact mogelijk zal zijn. De zorg proberen we op peil te houden en preventie voor COVID-19 op een hoog peil te hebben. We zijn gestopt met het maken van plannen. Beeldbellen is de enige innovatie die we echt hebben overgehouden aan deze pandemie.”
In Nederland wordt de vraag gesteld hoe de maatregelen tegen COVID-19 de geestelijke gezondheid beïnvloeden. Ook wordt er veel gediscussieerd over de maatregelen. Hoe kijkt u daar tegen aan?
“Ik was verbaasd over de veerkracht van het Italiaanse volk. Gedurende de lockdown, als je het vergelijkt met de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, was er weinig discussie over de genomen maatregelen. Maar ik relateer data aan de zware tijd die we gehad hebben. Niemand wil die ooit nog meemaken. Maskers dragen en afstand houden is stressvol. Maar dat zien we als minder belangrijk dan de ramp die ons is overkomen tijdens de eerste golf. Er is hier geen discussie over de maatregelen, geen twijfel. Mensen vinden de maatregelen niet leuk, maar het alternatief is een stijgende besmettingsgraad en extra doden. Dat vinden we erger.”
Hoe is uw eigen geestelijke gezondheid er in dit stadium van de pandemie er aan toe?
Lora lacht: “Een beetje gestresst. Deze situatie is overduidelijk belastend. We waren in staat om de eerste golf te boven te komen, maar we hebben het loodzwaar gehad. Ik ben er niet zeker van dat we in staat zullen zijn om een tweede golf aan te kunnen. We hebben geleerd en ik hoop dat het niet weer zo’n tsunami wordt. Onze besmettingscijfers zien er beter uit dan de rest van Europa, maar we zullen moeten fwachten hoe we het er vanaf brengen.”
Hoe beïnvloedde de pandemie uw werk?
“De problemen met corona begonnen in februari en maart, het was een vloedgolf. Zelfs psychiatrische afdelingen werden omgevormd tot COVID-19 units. Twee psychiatrische afdelingen werden omgevormd, de verpleegkundigen en psychiaters verleenden daar crisishulp op de COVID-afdelingen. Het was afschuwelijk. Het dodental bleef maar stijgen, er was tekort aan beschermingsmiddelen en testmaterialen. De ggz-zorg werd teruggeschroefd, we konden alleen nog maar de patiënten helpen met ernstige psychiatrische problemen. We hebben zelfs aan patiënten gevraagd, als zij en hun familie ermee akkoord waren, om naar huis te gaan om besmetting te voorkomen. Nieuwe patiënten konden we vaak niet zien. Patiënten waren ook bang, ze hadden een voorkeur voor (video)bellen. Vooral in het begin was het ontzettend moeilijk. De sfeer was erg bedrukt. We wisten niet hoe erg het worstcasescenario eruit zou zien, hoe lang de ellende nog zou duren.”
Hoe gingen uw patiënten om met de veranderde omstandigheden?
“Dat was echt een verrassing voor ons. Veel patiënten met zware problematiek bleken goed in staat om te gaan met de lockdown en de problemen die dat gaf. Moeilijker was het voor jonge patiënten met persoonlijkheidsproblemen en verslavingsproblematiek. Voor hen was het heel moeilijk om tijdens de lockdown bij hun families te wonen.”
Waarom denkt u dat patiënten met zwaardere ziektebeelden de lockdown zo goed aankonden?
“Er zijn verschillende verklaringen. Voor sommige patiënten is geïsoleerd zijn niet zo afwijkend van hun normale leven. De lockdown reduceerde ook stress. We zien nu wel dat er een toegenomen vraag is aan hulp, maar niet tijdens de maanden van de lockdown.”
Was u verrast?
“Oh absoluut.”
Welke impact had de pandemie nog meer?
“Voor zorgmedewerkers die in de frontlinie hadden gestaan organiseerden we therapeutische groepen, met EMDR-sessies. Mijn indruk is dat dat goed werkte. En we hielpen rouwende families die geliefden hadden verloren. In de regio Lombardije zijn 17.000 mensen overleden aan COVID-19. Veel mensen verloren vrienden, hun ouders, kinderen. Dus we hebben veel in ziekenhuizen gewerkt met mensen die worstelden met verlies. We hebben nog geen toename van depressie gezien in die groep. Wel verwachten we in de herfst een toename aan patiënten met stress-gerelateerde klachten die te maken hebben met de economische crisis en de tweede golf.”
Hoe bent u zich aan het voorbereiden op de tweede golf?
“We hebben de tijd tussen bezoeken van patiënten vergroot om ervoor te zorgen dat wachtkamers niet vol zitten. Ook zien we patiënten minder. We hebben het aantal beschikbare bedden verminderd en bedden gereserveerd voor als mensen besmet raken. Er zijn draaiboeken voor iedere ggz-instelling wat te doen als een patiënt ziek wordt. De staf is getraind. De situatie zal niet zo dramatisch zijn als tijdens de eerste golf, maar het zal niet lukken om het niveau van de zorg op het peil van voor corona te houden. We gebruiken beeldbellen veel, we zijn er niet zeker van dat live contact mogelijk zal zijn. De zorg proberen we op peil te houden en preventie voor COVID-19 op een hoog peil te hebben. We zijn gestopt met het maken van plannen. Beeldbellen is de enige innovatie die we echt hebben overgehouden aan deze pandemie.”
In Nederland wordt de vraag gesteld hoe de maatregelen tegen COVID-19 de geestelijke gezondheid beïnvloeden. Ook wordt er veel gediscussieerd over de maatregelen. Hoe kijkt u daar tegen aan?
“Ik was verbaasd over de veerkracht van het Italiaanse volk. Gedurende de lockdown, als je het vergelijkt met de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, was er weinig discussie over de genomen maatregelen. Maar ik relateer data aan de zware tijd die we gehad hebben. Niemand wil die ooit nog meemaken. Maskers dragen en afstand houden is stressvol. Maar dat zien we als minder belangrijk dan de ramp die ons is overkomen tijdens de eerste golf. Er is hier geen discussie over de maatregelen, geen twijfel. Mensen vinden de maatregelen niet leuk, maar het alternatief is een stijgende besmettingsgraad en extra doden. Dat vinden we erger.”
Hoe is uw eigen geestelijke gezondheid er in dit stadium van de pandemie er aan toe?
Lora lacht: “Een beetje gestresst. Deze situatie is overduidelijk belastend. We waren in staat om de eerste golf te boven te komen, maar we hebben het loodzwaar gehad. Ik ben er niet zeker van dat we in staat zullen zijn om een tweede golf aan te kunnen. We hebben geleerd en ik hoop dat het niet weer zo’n tsunami wordt. Onze besmettingscijfers zien er beter uit dan de rest van Europa, maar we zullen moeten fwachten hoe we het er vanaf brengen.”