Een positieve test, maar dan anders

Voor de coronacrisis kreeg één op de vier Nederlanders, lichte of zware psychische klachten. De komst van COVID-19 deed vermoeden dat de ernst van deze problematiek zou toenemen. Welke invloed heeft de crisis op mensen met een psychische kwetsbaarheid? En hoe kan een gezonde leefstijl hier een positieve bijdrage aan leveren? Lentis en Lister/UMC Utrecht deden allebei onderzoek. Twee ggz-instellingen, twee onderzoeken, één gemene deler: optimisme.

Prof. Stynke Castelein en dr. Inge van Balkom – allebei werkzaam bij onder meer Lentis – deden onderzoek naar de impact van de coronacrisis op cliënten met autisme. “Al waren er bij ons ook zorgen, toch hoorden wij binnen Lentis ook andere geluiden. Het verplicht thuisblijven, het niet hoeven reizen, de duidelijke regels; het leek onze cliënten (met autisme) vooral veel rust te geven,” zo vertellen Stynke en Inge.

Prof. Stynke Castelein en dr. Inge van Balkom


Gevoel meetbaar maken
Een gevoel hebben is echter niet genoeg, daarom maakten zij de impact van COVID-19 meetbaar om zo beide kanten van de medaille te belichten. “Eerst het plaatje compleet, dan de balans opmaken,” aldus Stynke.
In co-creatie met ervaringsdeskundigen en cliëntenraden is een enquête opgesteld, welke in de zomer van 2020 door de deelnemers is ingevuld. Toen bleek dat Nederland aan het eind van dat jaar nog steeds in de greep was van het virus, volgde een twee vragenlijst (aangevuld met nieuwe relevante vragen). Met 150 respondenten uit elf FACT-teams en drie autismeteams, bleek de bereidwilligheid tijdens de tweede golf nóg groter dan in de eerste (105 personen).
De deelnemers werd gevraagd hoe zij de coronacrisis persoonlijk ervaarden, wat zij vonden van de beschikbare zorg en hoe zij aankeken tegen het landelijke coronabeleid. Over de resultaten zeggen Stynke en Inge: “We zijn nog bezig met het schrijven van het tweede rapport. Tot dusver zijn we van mening dat de bevindingen zich samen laten interpreteren als een ‘stabiel beeld’.”

De resultaten van Lentis
Het geluksgevoel van cliënten werd in de eerste én tweede lockdown uitgedrukt in hetzelfde cijfer: gemiddeld een 6, waarbij ongeveer veertig procent een 7 of hoger aangeeft zowel tijdens als voor de crisis. Door minder afspraken buitenshuis, meer afstand tussen personen (is minder aanrakingen) en het feit dat iedereen thuisbleef, ervaarden zij meer rust en minder stress. Minder dan twintig procent kreeg meer last van psychische klachten gedurende de coronacrisis.

“Door de lege straten durfde ik weer auto te rijden.”

Een derde van de personen die wél klachten kreeg, wist hier zelf actief actie op te ondernemen, zo blijkt uit het onderzoek. Al ziet Lentis ook dat de zorgbehoefte steeds verder toeneemt in golf 2 vergeleken met de eerste golf. “We zijn blij om te zien dat de meerderheid de hoeveelheid zorg en de kwaliteit daarvan, toereikend vond gedurende de crisis. Cliënten ervaarden dat er altijd een professional was om op terug te vallen en dat de zorg gewoon doorging. Wel werd het contact met de behandelaren gemist; een online schouderklopje voelt toch wat koud, ” gaven deelnemers in het onderzoek aan.

“Ik voel mij minder afwijkend, omdat iedereen nu thuisblijft.”

 

Duidelijke en heldere afspraken zijn fijn voor mensen met autisme. De meerderheid vond de regels goed vol te houden. Inge vertelt: “De sociale maatregelen vonden onze cliënten wel lastig. Vooral minder bezoek van en aan vrienden en familie, als gevolg van de lockdown, was moeilijk”.

Van COVID-19 naar COFIT-20
Dit laatste was ook voor ggz-instelling Lister een grote zorg. Eenzaamheid alsmede een ongezonde leefstijl naar aanleiding van de coronacrisis, zou een forse impact hebben op de psychische en lichamelijke gezondheid van cliënten.
 
Lisanne Koomen is onderzoeker bij Lister en psychiater in opleiding bij het UMC Utrecht. Samen met haar team doet zij onderzoek naar het effect van een gezonde leefstijl op psychisch herstel. Lisanne zegt hierover: “Sporten is daar een onderdeel van, het is gezond én verbindt. Maar is sporten voor cliënten haalbaar in coronatijd? En helpt het de mogelijke negatieve effecten van de coronacrisis te verzachten?”
 
Samen met Kim Borghuis (projectleider Leefstijl) en Marlies van Rheenen (locatiehoofd en lid van de projectgroep Leefstijl) en het COFIT-20 onderzoeksteam onder leiding van prof. dr. Wiepke Cahn, startte zij een pilot als voorloper op het grote onderzoek.

Lisanne Koomen

Online sportprogramma
De cliënten van Lister zijn mensen met een psychische kwetsbaarheid. De begeleiding is erop gericht, deze personen te helpen aan een volwaardig leven mét die kwetsbaarheid. Speciaal voor hen heeft Lister, in samenwerking met Studio Patricia en Spat Verandert, een online beweegprogramma samengesteld waaraan twintig cliënten meededen.
 
Vanuit huis volgden zij twee keer per week, twaalf weken lang, een groepsles Pilates of fitness via een live videoverbinding. Deze lessen werden gegeven door een sportmedewerker van Lister en sportcoaches van de eerdergenoemde sportscholen. Om een veilige setting te creëren, mochten deelnemers een vriend(in) of familielid meenemen naar de les.
 

“Ik voelde mij fitter en meer verbonden met anderen.”

“Wanneer het sporten een vervolg krijgt, willen we dit nóg extra stimuleren. Samen sporten is beter vol te houden dan alleen,” vertellen de drie zorgprofessionals. Desalniettemin groeide het onderlinge groepsgevoel enorm. “Samen ervaren, elkaar aanmoedigen en tips uitwisselen, werkt motiverend.”

De uitkomsten van Lister
Lisanne, Kim en Marlies hebben geen harde bewijzen, maar wel aanwijzingen dat sporten een positief effect heeft op de psychologische en lichamelijke kwaliteit van leven tijdens de coronaperiode. 80 procent was tevreden en voelde zich lichamelijk meer fit. 56 procent voelde zich door de deelname minder eenzaam. “Het sporten voor de camera werd door een klein deel (28 procent) wel als iets ‘moeilijks’ gezien. 33 procent vond het een nadeel dat hierdoor de thuisomgeving door anderen gezien werd.”

“Het was technisch minder ingewikkeld dan ik dacht.”

Inmiddels is er meer budget en is de pilot met nog eens twaalf weken verlengd. “Zo kunnen we niet alleen het effect beter meten, maar kunnen we ook de haalbaarheid beter in kaart brengen. Hoeveel deelnemers houden vol? Hoeveel vallen uit? Wat zijn de redenen? We zien nu dat twee mensen zijn uitgevallen in de eerste week en dat één persoon is gestopt vanwege een niveauverschil. We willen weten hoe dit verdergaat.”

Tijdens corona en daarna
De twee onderzoeken evaluerend, kan gesteld worden dat er ruimte is voor optimisme. Ja, de coronacrisis heeft invloed op mensen met een psychische kwetsbaarheid; de mate waarin verschilt per groep, aandoening en klacht.

Stynke en Inge van Lentis: “Mensen met autisme doen het relatief goed, de meerderheid van de maatregelen werkt in hun voordeel. Corona heeft ons laten zien hoe veerkrachtig zij zijn. Wij als zorgprofessionals moeten echter altijd genuanceerd blijven kijken en beleid maken op wat zoveel mogelijk mensen helpt.”

Lister laat zien dat een gezonde leefstijl, waarvan bewegen een belangrijk onderdeel is, mogelijk kan bijdragen aan een gezondere psychische en lichamelijk gesteldheid. Marlies, Kim en Lisanne hebben ervaren dat sporten via een live videoverbinding voor cliënten – met een psychische kwetsbaarheid – haalbaar is, dat deze mensen het leuk vinden en dat het drempelverlagend werkt.
 
Zoals de initiatiefnemers zeggen: “Het is een mooie interventie voor een eerste beweging bij cliënten. Wij willen iedereen aanmoedigen dit soort projecten op te zetten. En dat hoeft niet direct groots, start desnoods met een fruitschaal op tafel of een wandelgroepje. Zo maken wij nu actief gebruik van de kennis en expertise van onze sportspecialist, diëtist en mindfulness coach”.

Er is nog zoveel te winnen op dit gebied. Tijdens corona én daarna.”

Neem contact op
Wil je meer weten over het onderzoek van Lentis? De bevindingen van de eerste golf verschijnen binnenkort in het Tijdschrift voor Psychiatrie. Wanneer alle gegevens van golf 1 en 2 naast elkaar zijn gelegd, wordt het rapport internationaal gepubliceerd. Wil je niet langer wachten? Mail je vragen gerust naar Stynke en Inge via s.castelein@lentis.nl

Denk jij of denkt jouw organisatie erover na een gezonde leefstijl te implementeren zoals COFIT-20? Mail Lisanne L.E.M.Koomen-2@umcutrecht.nl en Kim kimborghuis@lister.nl van Lister voor meer informatie.